A. ORTAKLIKTAN ÇIKMA

1) TTK, m.638 uyarınca limited şirket ortaklarından her biri, şirket sözleşmesinde düzenlenmiş olan sebeplere dayanarak ortaklıktan çıkabilir. Söz konusu çıkma hakkı, kuruluş sözleşmesinde düzenlenebilir. Bununla birlikte, şirket sözleşmesinde sonradan yapılan değişiklikler suretiyle de çıkma hakkı eklenebilir. Yenilik doğurucu bir hak olan çıkma hakkı, çıkma iradesinin ortaklık tüzel kişiliğine bildirilmesiyle hüküm ve sonuç doğurur. Bunun yanı sıra ortalıktan çıkma, sözleşmeyle belli koşullara bağlanmış olabilir. Söz konusu koşulların oluşup oluşmadığı ile ilgili uyuşmazlık çıkması halinde ise Asliye Ticaret Mahkemesi uyuşmazlığı karara bağlayacaktır.

2) Bunun dışında TTK, m.638/2’de her bir ortağın haklı sebebe dayanarak ortaklıktan çıkmaya karar verilmesi için dava açma hakkına sahip olduğu düzenlenmiştir. Bahsi geçen haklı neden bir kimsenin kusuruna dayanmak zorunda değildir. Meğer ki ortaklıktan çıkmak isteyen kişinin kendisi kusurlu olmasın. Haklı neden kavramı; ‘’ortaklık ilişkisinin çekilmez hale gelmesi’’ ve ‘’ortak açısından dürüstlük kuralına göre bu ilişkinin devam ettirilmesinin imkansız hale gelmesi’’ olarak açıklanabilir.
Öğreti ve Yargıtay kararları çerçevesinde şekillenen haklı neden kavramına örnek olarak; ortaklar arasındaki husumet, şirketin iyi yönetilmemesi, müdürlerin görevini kötüye kullanması, şirketin amacının gerçekleşmesini imkansız hale gelmesi, ortakların dışlanması, şirket işleyişi hakkında bilgi verilmemesi gösterilebilir. Şirketten ayrılmak isteyen ortağın başvuracağı görevli ve yetkili mahkeme, ortaklığın bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesidir. Haklı sebebin var olduğunu ispat yükü, ortaklıktan çıkmak isteyen davacıya aittir. Kararın kesinleşmesi ile birlikte ortaklıktan çıkma da gerçekleşir.

3) TTK, m.639’da çıkmaya katılma müessesi düzenlenmiştir. Buna göre bir ortak şirket sözleşmesine dayanarak veya haklı nedenle ortaklıktan ayrılmak istediğinde, müdür veya müdürler gecikmeksizin diğer ortakları bu durumdan haberdar eder. Sözleşmede öngörülen çıkma şartlarının oluşması veya haklı sebep olması halinde ise çıkma hakkı elde edilir. Çıkma hakkının kullanılması, bildirim tarihinden itibaren 1 aylık hak düşürücü süreye tabidir. Bu sayede, ayrılma akçesi hesaplanırken ortaklıktan çıkmak isteyen ortaklar eşit muameleye tabi tutulur.

B. ORTAKLIKTAN ÇIKARILMA

1) TTK, m.640’a göre, bir ortağın şirketten çıkarılması, şirket sözleşmesinde düzenlenen koşulların oluşması halinde mümkündür. Sözleşmede belirlenen koşullardan biri oluştuktan sonra genel kurul çıkarılma ile ilgili karar vermelidir. Çıkarılma kararı ilgili ortağa noter aracılığıyla tebliğ edildiği tarihten itibaren sonuç doğurur. Bir diğer deyişle, ihraç gerçekleşir ve ortaklık sıfatı kaybedilir. Çıkarılan ortak kararın kendisine tebliği tarihinden itibaren üç aylık hak düşürücü süre içerisinde iptal davası açabilir. Bu sebep dolayısıyla iptal davası açılması halinde, mahkeme sebebin haklı olup olmadığını değil; şirket sözleşmesinde öngörülen bir sebep olup olmadığını inceler. Ortaklıktan çıkarılan davacı davasında haklı olduğu takdirde, bu karar ortaklıktan hiç çıkmamış gibi hüküm ve sonuç doğurur. Öte yandan, mahkeme davacının talebini yerinde görmez ve reddederse, çıkmanın tebliğ edildiği tarihten itibaren ortaklıktan çıkarma hüküm ve sonuç doğurur.

2) TTK, m.640/3’te, bir diğer ortaklıktan çıkarılma hali olan mahkeme kararıyla ortaklıktan çıkarma düzenlenmiştir. Dava açılabilmesi için haklı neden olması halinde, öncelikle genel kurulun bu yönde bir karar alması gerekir. Genel kurul kararının alınmasıyla birlikte artık ortaklıktan çıkarma davası açılabilir. Ortaklıktan çıkarma davası, ortaklık merkezinin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesinde açılır. İspat yükü davacıya aittir; hükmün kesinleşmesi ile birlikte hüküm ve sonuç doğurur. Haklı sebepler kanunda sayılmamıştır. Haklı sebep her somut olayda ayrıca değerlendirilecek olmakla birlikte, nitelik itibariyle ortaklığın devamını imkansız veya çekilmez kılan nitelikte bir durum oluşmalıdır.

C. LİMİTED ŞİRKETTE ORTAĞIN ORTAKLIKTAN ÇIKMASI VE ÇIKARILMASININ SONUÇLARI

1) TTK, m.641’de ayrılma akçesi düzenlenmiştir; ’’Ortak şirketten ayrıldığı takdirde, esas sermaye payının gerçek değerine uyan ayrılma akçesini istem hakkını haizdir.’’. Çıkma veya çıkarılma yoluyla ortaklık sıfatı sonra eren ortak, şirket tarafından kendisine ödenecek olan ayrılma akçesi alma hakkı elde eder. Bir sermaye şirketi olan limited şirkette, ortaklık ilişkisi kurulurken ortaklar şirkete belli oranlarda sermaye getirirler ve esas sermaye oluşur. Ayrılan ortağa ödenen ayrılma akçesi bahsi geçen şirket esas sermayesinden değil; esas sermaye payına karşılık gelen şirket malvarlığından ödenir. Bu aşamada şirket tarafından yapılması gereken işlem, ortağın çıkma veya ayrılma tarihi esas alınarak bir ara bilanço oluşturulmasıdır. Peki, ayrılma akçesi esas sermayenin gerçek değeri üzerinden mi, yoksa şirketin yaşayan işletme içerisindeki piyasa değerine göre bir diğer deyişle itibari değerine göre mi hesaplanacaktır? İlk olarak şirketin gerçek değeri hesaplanmalıdır. Bu hesaplamanın ardından şirketten çıkan veya çıkarılan ortağın payının nominal değeri üzerinden hesaplama yapılarak ayrılma akçesi belirlenir. Sonuç olarak, şirketin fiili değerinin ortakların paylarına karşılık gelen bölümü hesaplanarak ayrılma akçesi hesaplanır. Ayrılma akçesi TTK, m.642/1’de öngörülen durumlarının en az birinin uygulanabilir olması ile muaccel olur. Ayrılma akçesinin muaccel olması, yani ayrılma akçesinin ödenmesi yolları TTK, m.642’de düzenlenmiştir. Buna göre ayrılan ortağın ayrılma akçesi;

1. Şirketin esas esas sermaye miktarını aşan öz kaynaklar ile
2. Ayrılan ortağın payının şirket ortaklarından birine veya üçüncü bir kişiye devredilmesi ile
3. Esas sermayenin azaltılması yoluna gidilmesi ile

ödenir.

Söz konusu yöntemlerden hangisinin öncelikli olarak uygulanacağı konusunda 6726 Sayılı TTK’nın aksine, 6102 Sayılı TTK’da açıkça bir düzenleme yoktur. Bununla birlikte, her ne kadar doktrinde farklı görüşler olsa da bentlerin sıralamasının yol gösterici nitelikte olduğu söylenebilir. Nitekim uygulamada da durum böyledir. Ayrılma ile muacceliyet hallerini yakından incelemek gerekirse;

       A. ŞİRKETİN KULLANILABİLİR ÖZKAYNAKLARI

Limited şirketin kullanılabilir bir öz kaynağı bulunması halinde, şirket ortakları kendi paylarını iktisap ederek ayrılan ortağın ayrılma akçesini öder. Yani şirket ayrılan ortağın paylarını kendi bünyesine katar. Burada bize yol gösterecek hüküm TTK, m.612’dir. Bu madde hükmünden yola çıkarak şirketin mevcut öz kaynağından karşılanmak üzere, ayrılan ortağın payları iktisap edilir. Ayrılan ortağın şirket üzerindeki payı, şirkette kalan ortakların esas sermaye payı oranında artar. TTK m. 612/2 hükmüne göre şirketin iktisap edebileceği payların itibari değerinin toplamı şirket esas sermayesinin yüzde yirmisini aşamaz. Şirket bünyesindeki öz kaynakların içerisinden ayrılma akçesini öder. Bu ihtimalde ayrılan ortağın payı şirketin öz kaynakları kullanılarak iktisap edilir.

İktisap edilerek şirket bünyesine katılan ayrılan ortağın payı ortaklardan birine değil, şirket tüzel kişiliğine ait olur. TTK, m.612/4 uyarınca ortaklık tarafından iktisap edilen söz konusu pay, şirkete pay sahipliği hakkı vermez. İktisap edilen pay şirket tüzel kişiliği bünyesinde bulunduğu müddetçe, şirket esas sermaye payından doğan oy hakları ve oy hakkına bağlı diğer hakları kullanamaz; bu haklar donar. Anılan bu paylar şirket ortaklarından birine yahut üçüncü bir kişiye devredildiği anda oy hakları ve oy hakkına bağlı diğer haklar kullanılabilir hale gelir.

       B. AYRILAN ORTAĞIN ESAS SERMAYE PAYLARININ DEVRİ

TTK, m.642/1.b’de öngörülen düzenlemeye göre; şirketten ayrılan ortağın ayrılma akçesi, ayrılan ortağın payının şirket ortaklarından birine veya üçüncü bir kişiye devredilmesi sonucu elde edilen kaynak ile ödenir. Bu sayede ayrılma akçesi ödenirken şirketten gidecek kaynak, pay devri aracılığıyla şirketin geliri niteliğinde olan kaynak ile ödenecek, böylece limited şirket maddi güçlüğe düşmeden ayrılan ortağın ayrılma akçesini ödeyebilecektir.

         C. ESAS SERMAYENİN AZALTILMASI

Esas sermeyenin azaltılması yöntemi limited şirket ortaklığının ayrılma akçesini ödemek adına en son başvuracağı yöntemdir. Şirket, bünyesinde bulunan ayrılan ortağın paylarını itfa etmek suretiyle ayrılan ortağın payını öder; azaltılan oranda sermaye açığa çıkacağından, bu vasıta ile ayrılan ortağın ayrılma akçesi de ödenmiş olur.

D. SONUÇ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen sebeplerin varlığı halinde, şirket esas sözleşmesinde öngörülmüş olması halinde ve haklı sebeplerin mevcut olması halinde limited şirketlerde çıkma ve çıkarılma mümkündür. Şirketten ayrılan ortak, ayrılmanın en önemli sonucu olan ayrılma akçesine hak kazanacaktır. Söz konusu ayrılma akçesi, ayrılan ortağın esas sermaye üzerindeki payının gerçek değerine göre belirlenir. Şirket öz kaynaklarının mevcudiyetine göre ise ayrılan ortağa ayrılma